«Σήμερα το μεγάλο πρόβλημα της Δανίας είναι η έλλειψη εργαζομένων», μας λέει η οικονομολόγος Ανίτα Βίουμ, μέλος του Οικουμενικού Συμβουλίου του Εργατικού Κινήματος της Δανίας. «Υπάρχουν πολλές θέσεις εργασίας τις όποιες δεν μπορούμε να καλύψουμε και το πρόβλημα αυτό θα διογκωθεί ακόμα περισσότερο στο μέλλον».

Οι Δανοί εργαζόμενοι έχουν τα υψηλότερα αισθήματα ασφαλείας σχετικά με τη δυνατότητά τους να βρίσκουν εργασία.

Ερχόμενος από την Ελλάδα, όπου το μεγαλύτερο πρόβλημα -όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες- είναι η ανεργία, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, η περιγραφή της κατάστασης στη Δανία μου φαινόταν σαν ένα παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν. Κι όμως, αυτή είναι η πραγματικότητα.

Σήμερα η ανεργία στη Δανία είναι μόλις 4,9%, με πτωτικές τάσεις.

Είναι γεγονός ότι και η Δανία, όπως και οι άλλες δυτικές χώρες, αντιμετωπίζει το πρόβλημα της μεταφοράς θέσεων εργασίας σε χώρες όπου το εργατικό κόστος είναι πολύ χαμηλό. Ομως στη Δανία αυτή η εξέλιξη δεν θεωρείται πρόβλημα αλλά πρόκληση.

«Κάθε έτος στη Δανία κλείνουν 2.600 επιχειρήσεις», μας λέει η μόνιμη διευθύντρια του πρωθυπουργικού γραφείου, Ανέτε Γκέρσινγ. «Πολλές απ' αυτές μεταφέρονται στο εξωτερικό, όπου τα εργατικά είναι φτηνότερα. Ομως στη θέση τους αμέσως δημιουργούνται νέες επιχειρήσεις, που βρίσκονται σε υψηλότερο τεχνολογικό επίπεδο». Η μεταφορά θέσεων εργασίας στο εξωτερικό παίζει έναν πολύ θετικό ρόλο. Επιτρέπει την αναβάθμιση του παραγωγικού και επιχειρηματικού επιπέδου της χώρας. Η Δανία σήμερα αποτελεί το πρότυπο αυτού που ο αυστριακός οικονομολόγος Σουμπέτερ αποκαλούσε «δημιουργική καταστροφή» -το κλείσιμο επιχειρήσεων για να δώσουν τη θέση τους σε νέες, πιο προωθημένες και καινοτόμες επιχειρήσεις.

Είναι δύσκολο να μεταφέρω το κλίμα της αισιοδοξίας που επικρατεί μεταξύ των νέων της Δανίας για το μέλλον. Σήμερα ένας Δανός δεν βλέπει την απώλεια της θέσης εργασίας που είχε ως καταστροφή αλλά ως ευκαιρία για να κάνει κάτι διαφορετικό και κάτι πιθανώς πιο ενδιαφέρον. Οι στατιστικές δικαιολογούν αυτή την αισιοδοξία.

Παρά το γεγονός ότι στη Δανία, όπως θα δούμε, οι απολύσεις είναι πάρα πολύ εύκολες, οι Δανοί εργαζόμενοι, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, έχουν τα υψηλότερα αισθήματα ασφάλειας σχετικά με τη δυνατότητά τους να βρίσκουν εργασία. Ενα ποσοστό μικρότερο του 10% αναφέρει ότι τους απασχολεί η ασφάλεια στην εργασία. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Γερμανία είναι 40% και στην Ισπανία 60%.

Οι περισσότεροι Δανοί πιστεύουν ότι αν χάσουν τη δουλειά τους πολύ σύντομα θα βρουν άλλη.

Και όπως φαίνεται, οι προσδοκίες τους είναι σωστές. Υπολογίζεται ότι μέσα σε διάστημα ενός χρόνου τα 2/3 έχουν ξαναβρεί δουλειά ενώ τέσσερα χρόνια μετά μόνο ένα 5% παραμένει άνεργο. Σύμφωνα με μια έκθεση του ΟΟΣΑ, μετά τους Αμερικανούς και τους Αυστραλούς, οι Δανοί εργαζόμενοι αλλάζουν με μεγαλύτερη συχνότητα τις θέσεις εργασίας τους.

Ασφάλεια με ελαστικότητα

Είναι προφανές ότι η εμπειρία της Δανίας συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Μάλιστα, η ευρωπαϊκή επιτροπή συνέστησε ειδική επιτροπή που θα μελετήσει το δανικό σύστημα. Η αρχή του συστήματος είναι η «flexicurity», δηλαδή ο συνδυασμός ασφάλειας και ελαστικότητας.

Η αγορά εργασίας στη Δανία είναι ίσως η πιο ελαστική αγορά εργασίας στον κόσμο.

Υπάρχει πλήρης ελευθερία στις προσλήψεις και στις απολύσεις. Και φυσικά ο εργαζόμενος δεν παίρνει αποζημίωση όταν απολυθεί. Αυτό ισχύει και στο δημόσιο τομέα. Πλην ελαχίστων θέσεων -κατάλοιπα μιας άλλης εποχής- όλες πλέον οι θέσεις στο Δημόσιο είναι με σύμβαση. Οταν π.χ. ένας κρατικός φορέας κλείνει, απολύονται όλοι οι εργαζόμενοι σ' αυτόν. Πρόσφατα απολύθηκε το 30% των υπαλλήλων στο υπουργείο Περιβάλλοντος.

Ομως, παράλληλα με αυτή την ακραία ελαστικότητα, υπάρχει και η κάλυψη του εργαζόμενου από το κράτος σε περίπτωση που χάσει τη θέση του. Οταν θα απολυθεί, ο εργαζόμενος θα παίρνει για τέσσερα έτη επίδομα ανεργίας. Το ύψος του επιδόματος ανεργίας εξαρτάται από το μισθό του εργαζόμενου. Στους χαμηλόμισθους αντιπροσωπεύει το 90% του μισθού ενώ μειώνεται σταδιακά για τους υψηλόμισθους. Κατά μέσον όρο, το επίδομα κυμαίνεται στο 60-65% του μισθού. Παράλληλα, φυσικά, ο άνεργος εξακολουθεί να απολαμβάνει όλες τις κοινωνικές παροχές (παιδεία, ιατρική περίθαλψη κ.τ.λ.).

Αν ένας άνεργος δεν έχει βρει δουλειά μέσα σε έναν χρόνο, τότε «ενεργοποιείται» από τον ΟΑΕΔ που του προτείνει είτε μια συγκεκριμένη θέση εργασίας είτε την παρακολούθηση ενός προγράμματος επανεκπαίδευσης, σε τομείς όπου υπάρχει ζήτηση. Ο ΟΑΕΔ της Δανίας κάνει κάθε τρεις μήνες δημοσκοπήσεις μεταξύ των εργοδοτών στην περιοχή της Κοπεγχάγης προκειμένου να μάθει σε ποιους τομείς υπάρχει έλλειψη εργαζομένων καθώς και σε ποιους τομείς αναμένεται να παρατηρηθεί έλλειψη στο μέλλον. Μετά, οι σύμβουλοι απασχόλησης του ΟΑΕΔ χρησιμοποιούν αυτές τις δημοσκοπήσεις προκειμένου να προτείνουν στον άνεργο ποια προγράμματα επανεκπαίδευσης θα πρέπει να παρακολουθήσει. Αν ο εργαζόμενος αρνηθεί είτε να καλύψει μια κενή θέση εργασίας ή να παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα επανεκπαίδευσης, τότε χάνει το επίδομα ανεργίας.

Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς λειτουργεί το σύστημα στο επίπεδο του μικρόκοσμου της επαρχίας. Πριν από ένα έτος, ένα μεγάλο σφαγείο της εταιρείας Danish Crown, στην επαρχιακή πόλη Γιορίνγκ, μεταφέρθηκε στην Πολωνία όπου το εργατικό κόστος είναι πολύ χαμηλότερο. Το κλείσιμο άφησε 500 ανθρώπους άνεργους. Μέσα σε 10 μήνες, 380 από τους απολυθέντες είχαν βρει νέες θέσεις εργασίας -ως βοηθοί σε γήπεδα γκολφ, ξυλουργοί, τεχνικοί σε επιχειρήσεις αιολικής ενέργειας, βοηθοί νοσοκόμοι, κηπουροί, φύλακες, ακόμα και τεχνικοί υπολογιστών. Αλλοι πάλι παρακολουθούν σήμερα μαθήματα για να γίνουν π.χ. δάσκαλοι ενώ άλλοι, που βρίσκονταν κοντά στο όριο ηλικίας, συνταξιοδοτήθηκαν.

Σήμερα, ένα χρόνο μετά το κλείσιμο της επιχείρησης, μόνο 60 από τους αρχικά 500 απολυμένους εξακολουθούν να παραμένουν άνεργοι. Ολοι οι άλλοι ή έχουν βρει δουλειά (οι περισσότεροι) ή σπουδάζουν ή έχουν συνταξιοδοτηθεί.

Μπορεί να εφαρμοστεί το δανικό σύστημα σε άλλες χώρες;

Προτού απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να έχει υπόψη του δύο πράγματα:

Πρώτον, ότι η Δανία είναι μια μικρή χώρα με μεγάλο βαθμό εθνικής ομοιογένειας και με μια εξισωτική παράδοση. Πρόκειται λοιπόν για ένα σύστημα το οποίο ενθαρρύνει τη δημιουργία εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών της χώρας και αποθαρρύνει προσπάθειες εκμετάλλευσης του συστήματος προστασίας.

Δεύτερον, ότι πρόκειται για ένα πολύ ακριβό σύστημα. Η Δανία δαπανά το 4,4% του ΑΕΠ σε επιδόματα ανεργίας και σε σχήματα επανεκπαίδευσης των εργαζομένων. Πρόκειται για την πιο ακριβή εργατική πολιτική στον κόσμο. Αυτό, σε συνδυασμό με τις άλλες κοινωνικές δαπάνες, έχει ως αποτέλεσμα ένα πολύ υψηλό φόρο εισοδήματος. Ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής είναι 68% ενώ τα έσοδα από τους φόρους αντιπροσωπεύουν το 50% του ΑΕΠ. Πάντως, θα πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι οι εργοδότες δεν πληρώνουν εισφορές για τον εργαζόμενο. Τις πληρώνει το κράτος.

«Αυτοί οι παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία του συστήματος», μας λέει ο διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Κοινωνικών Ερευνών, Νιλς Πλο.

Ο ρόλος του κράτους

Πάντως, ανεξάρτητα από τις δυνατότητες εφαρμογής του, το δανικό μοντέλο θέτει σε νέες βάσεις τη συζήτηση σχετικά με το ρόλο του κράτους και της αγοράς. Στη Δανία έχουμε ένα ισχυρό και αδιάφθορο κράτος που παίζει καίριο ρόλο και ενισχύει την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς. Το κράτος δεν εμποδίζει ή στρεβλώνει την αγορά (εμπόδια στις απολύσεις, μονιμότητα κ.λπ.) ούτε αποκαθιστά τον ιδιωτικό τομέα (κρατικοποιήσεις). Το κράτος αφήνει την αγορά να λειτουργήσει ελεύθερα ενώ παράλληλα παρέχει στους πολίτες όλα τα εφόδια που θα τους επιτρέψουν να μπορούν να λειτουργήσουν με επιτυχία και δημιουργικότητα σε ένα περιβάλλον που συνεχώς τούς θέτει εμπρός σε νέες προκλήσεις.

Patrick Thomsen Mantzouridis